Sınır Dışı İşlemi

Gerek uluslararası hukukta gerekse iç hukukumuzda kişilere seyahat özgürlüğü, kişi dokunulmazlığı gibi haklar tanınmıştır. Bu haklar kapsamında kişinin özgürce seyahat edebilmesi beklenir. Ancak kişinin seyahat özgürlüğü ile devletlerin egemenlik yetkisi çakıştığından bir takım düzenlemeler yapılması gerekmiştir.

Yabancıların ülkemize girişi öncesinde 5682 sayılı Pasaport Kanunu ile sonrasında ise 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ile düzenlenmiştir. YUKK ile ülkeye giriş konusunda yeni hükümler getirilerek Pasaport Kanunu’nun bazı hükümlerini mülga hale getirmiştir. Bu sebeple iki kanun birlikte değerlendirilmelidir.

Her ne kadar hem dış hem iç hukuk mevzuatlarıyla kişilere birtakım özgürlükler tanınmış olsa da kişilerin devletlere giriş çıkışının kurallara bağlanması zorunluluktur. Bununla birlikte, mevzuatta düzenlenen tüm şartlar yerine getirilmiş olsa dahi bir yabancının bir ülkeye mutlak giriş hakkının olduğundan bahsedilemez. Pasaport Kanunu ve YUKK bu hususta devletlere geniş bir takdir yetkisi vermektedir. Devletlerin yetkili makamları bir yabancı, mevzuattaki tüm şartları taşısa dahi ülkeye girişine izin vermeyebilir.

Her şeyden önce ülkeye hukuka uygun yollarda giriş yapılması gerekmektedir. Ülkeye giriş sınır kapılarından; pasaport veya pasaport yerine geçen belgeleri göstermek sureti ile yapılabilir. Bu şart hem yabancılar hem de vatandaşlar için zorunlu bir şarttır. Aksi bir giriş hukuka aykırı olacaktır. Usulüne uygun yapılmayan girişler nedeniyle kişiye idari para cezası uygulanır. (YUKK m.102) İdari para cezası uygulanabileceği gibi sınır dışı işlemi de uygulanır. (YUKK m.54/c,h)

Herkes kişi hürriyeti ve dokunulmazlığına sahip olsa da bir devletin kişiyi ülkeye almak kadar ülke dışına çıkarması da egemenlik yetkileri kapsamındadır. Bu durum kişi dokunulmazlığına getirilen bir istisna niteliğindedir.

Milletlerarası hukukta devletlerin kişiyi hangi hallerde sınır dışı edeceği değil, sınır dışı ederken uyması gereken kurallar ile sınır dışı edilemeyecekler tespit edilmektedir. Örneğin, Avrupa insan hakları sözleşmesi 4 nolu protokol madde 4’te yabancıların toplu olarak sınır dışı edilmesinin yasak olduğu düzenlenmiştir. Ayrıca 7 nolu protokol madde 1’de yabancının yasalara uygun bir şekilde verilen bir kararın uygulanması dışında sınır dışı edilemeyeceği, bu durumdaki bir kimsenin ise kendini savunma imkanının olduğu, yeniden inceleme talep edebileceği ve bu amaçlarla yetkili bir merci önünde veya bu merci tarafından tayin edilecek biri ya da birileri önünde kendini temsil ettirebileceği düzenlenmiştir.

Sınır Dışı Kararı Hangi Hallerde Verilir? Kim Tarafından Verilir?

Türk hukukunda sınır dışı kararı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nda düzenlenmiştir. Söz konusu kanuna göre hakkında sınır dışı kararı verilen yabancı menşei ülkesine (göç edilen ülkeye), transit gideceği bir ülkeye veya güvenli bir üçüncü ülkeye sınır dışı edilir.

Hangi yabancılar hakkında sınır dışı kararı verilebileceği ilgili kanunda detaylı olarak sayılmıştır. Sayılan nedenler dışında başkaca bir sebebe dayanarak sınır dışı kararı verilememektedir. Verilmesi halinde kanuna aykırı bir işlem tesis edilmiş olacağından kararın iptali gerekmektedir. Bir yabancı hakkında sınır dışı kararı verilebilecek şartlar şöyledir;

• 5237 sayılı Kanunun 59 uncu maddesi kapsamında sınır dışı edilmesi gerektiği değerlendirilenler

• Terör örgütü yöneticisi, üyesi, destekleyicisi veya çıkar amaçlı suç örgütü yöneticisi, üyesi veya destekleyicisi olanlar
• Türkiye’ye giriş, vize ve ikamet izinleri için yapılan işlemlerde gerçek dışı bilgi ve sahte belge kullananlar
• Türkiye’de bulunduğu süre zarfında geçimini meşru olmayan yollardan sağlayanlar
• Kamu düzeni veya kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar
• Vize veya vize muafiyeti süresini on günden fazla aşanlar veya vizesi iptal edilenler
• İkamet izinleri iptal edilenler
• İkamet izni bulunup da süresinin sona ermesinden itibaren kabul edilebilir gerekçesi olmadan ikamet izni süresini on günden fazla ihlal edenler
• Çalışma izni olmadan çalıştığı tespit edilenler
• Türkiye’ye yasal giriş veya Türkiye’den yasal çıkış hükümlerini ihlal edenler ya da bu hükümleri ihlale teşebbüs edenler
• Hakkında Türkiye’ye giriş yasağı bulunmasına rağmen Türkiye’ye geldiği tespit edilenler
• Uluslararası koruma başvurusu reddedilen, uluslararası korumadan hariçte tutulan, başvurusu kabul edilemez olarak değerlendirilen, başvurusunu geri çeken, başvurusu geri çekilmiş sayılan, uluslararası koruma statüleri sona eren veya iptal edilenlerden haklarında verilen son karardan sonra bu Kanunun diğer hükümlerine göre Türkiye’de kalma hakkı bulunmayanlar
• İkamet izni uzatma başvuruları reddedilenlerden, on gün içinde Türkiye’den çıkış yapmayanlar

• Uluslararası kurum ve kuruluşlar tarafından tanımlanan terör örgütleriyle ilişkili olduğu değerlendirilenler.

Sınır dışı etme şartlarını taşıyan bir yabancı hakkında idarenin takdir yetkisi bulunmamaktadır. İlgili maddede sayılan şartları taşıdığı tespit edilen yabancı hakkında idare tarafından sınır dışı kararı verilecektir.

Aynı maddenin ikinci fıkrasında uluslararası koruma başvurusu yapmış olan veya uluslararası koruma statüsüne sahip olan yabancılar için bir ayrım getirilmiştir. Bu kişiler ancak “Terör örgütü yöneticisi, üyesi, destekleyicisi veya çıkar amaçlı suç örgütü yöneticisi, üyesi veya destekleyicisi olanlar”, “Kamu düzeni veya kamu güvenliği ya da kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar” ve “Uluslararası kurum ve kuruluşlar tarafından tanımlanan terör örgütleriyle ilişkili olduğu değerlendirilenler” sebepleriyle haklarında sınır dışı kararı verilebilecektir. Ayrıca bu kişiler hakkında kanun koyucu idareye takdir yetkisi tanımıştır. Öyle ki bu kişiler hakkında “sınır dışı etme kararı alınabilir” ifadesi kullanılmıştır.

Bir yabancı hakkında sınır dışı kararı verilmiş ise de bazı hallerde geri gönderme yasağı bulunmaktadır. YUKK madde 4 “Bu Kanun kapsamındaki hiç kimse, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye tabi tutulacağı veya ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi fikirleri dolayısıyla hayatının veya hürriyetinin tehdit altında bulunacağı bir yere gönderilemez.” hükmünü haizdir. Bir başka deyişle kişinin zulüm göreceği korkusu taşıdığı bir ülkeye gönderilmesi yasaktır. Bunun yanında güvenli bir üçüncü ülkeye gönderilmesinde engel yoktur.

Her ne kadar ilgili kanunda sınır dışı kararları hususunda geçici koruma kapsamındaki yabancılar düzenlenmemiş olsa da bu kapsamdaki kişiler (Suriye’den ülkemize gelen yabancılar bu kapsamdadır) hakkında da sınır dışı kararı verilebilmektedir. Kanunda sayılan şartların varlığı halinde geçici koruma kapsamındaki yabancılar hakkında da sınır dışı kararı verilir.

Sınır Dışı Kararı Verilemeyecek Kişiler

Vatansız kişiler kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından ciddi tehdit oluşturmadıkları sürece sınır dışı edilmezler.

Bunun dışında YUKK madde 55’te sınır dışı etme sebepleri oluşmuş olsa dahi bazı yabancılar hakkında sınır dışı kararı verilemeyeceği düzenlenmiştir. Bunlar;

• Sınır dışı edileceği ülkede ölüm cezasına, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye maruz kalacağı konusunda ciddi emare bulunanlar
• Ciddi sağlık sorunları, yaş ve hamilelik durumu nedeniyle seyahat etmesi riskli görülenler
• Hayati tehlike arz eden hastalıkları için tedavisi devam etmekte iken sınır dışı edileceği ülkede tedavi imkânı bulunmayanlar
• Mağdur destek sürecinden yararlanmakta olan insan ticareti mağdurları
• Tedavileri tamamlanıncaya kadar, psikolojik, fiziksel veya cinsel şiddet mağdurlarıdır.

İlgili madde dışında yönetmelik ile de hakkında sınır dışı etme kararı verilemeyecek yabancılar düzenlenmiştir. Bunlar ise;

• Vizesi veya ikamet izinleri iptal edilenlerden on gün içinde çıkış yapmak üzere kendiliğinden sınır kapılarına gelenler.
• Vize veya vize muafiyet süresini on günden fazla aşanlardan çıkış yapmak üzere kendiliğinden sınır kapılarına gelenler.
• Vize alarak veya vize muafiyetiyle gelen ve ikamet izni talepleri reddedilenlerden vize süresi veya vize muafiyet sürelerini kullananlar.
• İkamet izni bulunup da süresinin sona ermesinden itibaren kabul edilebilir gerekçesi olmadan ikamet izni süresini on günden fazla ihlal edenlerden çıkış yapmak üzere kendiliğinden sınır kapılarına gelenler.
• İkamet izni uzatma başvuruları reddedilenlerden, on gün içinde Türkiye’den çıkış yapmayanlardan çıkış yapmak üzere kendiliğinden sınır kapılarına gelenler.
• Uluslararası koruma başvurusunu geri çeken ya da geri çekmiş sayılan yabancılardan dava hakkından feragat ettiğini ve gönüllü olarak ülkesine dönmek istediğini yazılı olarak beyan edenler.
• Uluslararası koruma başvurusunu geri çeken ya da geri çekmiş sayılan yabancılardan dava hakkından feragat ettiğini yazılı olarak beyan eden ve Kanunun diğer hükümlerine göre Türkiye’de kalma hakkı bulunanlar.
• Mahkemece kesin karar verilene kadar, Uluslararası koruma başvuru sahiplerinden kabul edilemez başvuru ve hızlandırılmış değerlendirme çerçevesinde yargı yoluna başvuranlardır.

İdari Gözetim Kararı

Hakkında sınır dışı kararı verilen yabancılar hakkında sınır dışı etme kararı alınanlardan; kaçma ve kaybolma riski bulunan, Türkiye’ye giriş veya çıkış kurallarını ihlal eden, sahte ya da asılsız belge kullanan, kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın Türkiye’den çıkmaları için tanınan sürede çıkmayan, kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar hakkında valilik tarafından idari gözetim kararı alınır. Kaldı ki her durumda idari gözetim kararı verilmeyebilir. Bazı durumlarda idari gözetime alternatif yükümlülükler getirilebileceği de kanun tarafından düzenlenmiştir.

Hakkında idari gözetim kararı verilen yabancı geri gönderme merkezine alınır. Söz konusu karara karşı her zaman itiraz hakkı bulunmaktadır. İtiraz, idari gözetim kararının alındığı veya yabancının idari gözetim altında tutulduğu yer Sulh Ceza Hakimliğine yapılır. Bunun yanında kararı veren valilik tarafından da her ay idari gözetim kararı değerlendirilir. Kanunun da öngördüğü hallerde idari gözetimin devamına gerek olmadığı yönünde karar verilebilir. Bu durumda idari gözetime alternatif yükümlülükler de uygulanabilir.

Deport İşlemine Karşı İtiraz Yolu ve Süresi

Sınır dışı kararları Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nün talimatı üzerine veya re’sen valiliklerce verilir.

Sınır dışı kararına karşı; ilgili yabancı, yasal temsilcisi veya avukatı sınır dışı kararının tebliğinden itibaren 7 gün içinde yetkili mahkemeye başvurabilir.

Görevli ve Yetkili Mahkeme

Sınır dışı kararına karşı açılacak iptal davaları, kararı veren valiliğin bulunduğu yer İdare Mahkemesinde açılır.