İŞÇİNİN HAKLI NEDENLE FESHİ NEDİR

Toplumda her ne kadar iş sözleşmesinin işçi tarafından feshi halinde tazminata hak kazanamayacağı yönünde bir algı olsa da 4857 sayılı İş Kanunu işçinin haklı nedenle fesih hakkını 3 başlık altında düzenlemiştir.

İşçi açısından haklı nedenler; sağlık sebepleri, ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri ile zorlayıcı sebeplerdir.

Kanun koyucu, işin niteliği gereği işçinin sağlığı ve yaşayışı açısından tehlike arz etmesi veyahut işçinin yakınından, çalışma arkadaşlarından birinin veya işvereninin bulaşıcı bir hastalığa ya da işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa yakalanmasıdır.

Diğer bir başlık, ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırılıktır. Kanun maddesinde ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiş olan söz konusu fesih sebebi genel itibariyle iş ilişkisinin kurulmasında ve sürdürülmesindeki ahlaka aykırılık halleridir ve kanunda sınırlı sayıda sayılmamış olup başkaca ahlaka aykırı davranışlarda işçinin fesih hakkı doğmaktadır. Son zamanlarda sıklıkla karşılaşılan mobbing de bu fıkra kapsamına girmektedir. Başka bir deyişle, iş ilişkisinin kurulmasında ve devamında iyiniyetle hareket edilmemesi, mobbing, cinsel taciz, hakaret içerikli söylemler, ahlaka aykırı davranışlar, ücretin ödenmemesi veya geç ödenmesi gibi durumlarla karşılaşan işçinin iş sözleşmesini fesih hakkı doğar ve fesihle birlikte tazminata da hak kazanır. Bunun yanında söz konusu davranışların yalnızca işveren tarafından yapılması aranmamakta, başka bir işçi tarafından yapılan ahlaka ve iyiniyet kurallarına aykırı davranış ve işverence bu davranışın önlenmemesi sebebiyle de işçinin fesih hakkı doğmaktadır.

Kanunda işçiye fesih hakkı tanınan bir diğer sebep ise zorlayıcı sebeplerdir. Söz konusu sebep kanunda ‘işçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkması’ olarak tanımlanmıştır. Doğal afet, ekonomik kriz vb. sebeplerle işin bir haftadan uzun bir süre iş ilişkisinin askıda kalması sebebiyle işçinin haklı nedenle fesih hakkı bulunmaktadır. 

İŞÇİNİN HAKLI NEDENLE FESİH HAKKINI KULLANMA SÜRESİ

4857 sayılı İş Kanunu hem işçi açısından hem de işveren açısından haklı nedenle fesih hakkının kullanılabilmesi için 6 günlük bir süre öngörmüştür. Söz konusu süre, işçinin haklı fesih sebebi oluşturan davranışı öğrendiği günden başlamakta olup her halde fiilin gerçekleşmesinden itibaren bir yıl geçmesi ile birlikte haklı fesih hakkı kullanılamamaktadır.

Ancak kanun bu duruma bir istisna getirmiştir. İşçinin olayda maddi çıkar sağlaması halinde bir yıllık süre uygulanmamaktadır.

İşçinin hak kaybı yaşamaması adına haklı fesih sebebi oluşturan davranışı öğrenmesi ile birlikte ivedilikle hukuki sürecin başlatılması gerekmektedir.

FESHİN ŞEKİL ŞARTLARI

Fesih bildirimi genel itibariyle tek taraflı irade beyanıdır. Konu itibariyle işçinin fesih beyanının işveren veya işveren vekiline ulaşması itibariyle hüküm ve sonuçlarını doğuracaktır.

Fesih bildiriminin kural olarak yazılı yapılmasına gerek yoktur. Ancak yazılı yapılan fesih bildirimleri ispat gücü bakımından önem arz etmektedir. Beyana fesih nedeni yazılmış ise işçi bu neden ile bağlıdır. Daha sonradan fesih beyanının başka bir nedene dayandırılması mümkün değildir.

Bununla birlikte feshin şarta bağlanması da kabul edilmemektedir. Örneğin, “kıdem tazminatımın ödenmesi halinde istifa ediyorum.” şeklindeki bir fesih beyanı geçerli değildir. Yargıtay’ın birçok kararında da bu husus tekrar edilmektedir. Bu kapsamda fesih bildirimi için matbu bir dilekçe kullanılmamalı, sonradan doldurulmak üzere boşluklar bulunmaması önem arz etmektedir.

Ayrıca fesih beyanında çalışma süreleri doğru bir şekilde belirtilmeli, fesih tarihi de mutlaka yer almalıdır. Fesih beyanının gerekli şartları taşımaması halinde hak kayıplarının yaşanacağı unutulmamalıdır.

İŞÇİNİN HAK KAZANACAĞI ALACAK KALEMLERİ ve ZAMANAŞIMI

Bu yazımızda işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini haklı nedenle feshetmesi halinde hak kazanacağı alacaklar üzerinde durulmuştur.

Haklı nedenle fesih bildirimsiz (derhal) fesih olup bu sebeple bildirim süresi söz konusu olmayacaktır. Dolayısıyla ne işçinin ne de işverenin haklı nedenle feshi halinde ihbar tazminatına hak kazanılamayacaktır.

İş sözleşmesinin işçi tarafından haklı nedenlerle feshedilmesi halinde işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Bunun yanında işçi kullanmamış olduğu yıllık izin ücretlerine, ödenmeyen veya eksik ödenen ücretlerine, ödenmemiş olan fazla mesai alacağı, ulusal bayram ve genel tatil ücreti ile hafta tatili ücretine hak kazanır. Somut olayın şartları değerlendirilerek hangi alacak kalemlerine hak kazanıldığı belirlenmelidir.

4857 sayılı Kanunun 32.maddesinde ücret alacaklarının 5 yıllık zamanaşımına tabi olduğu ifade edilmiştir. 5 yıllık zamanaşımı süresi ise fesih tarihinden değil muaccel olduğu tarihten itibaren işlemeye başlar. Başka bir deyişle geriye dönük 5 yıl içerisindeki ücret alacakları talep edilebilecektir. Bunun yanında kıdem tazminatı için zamanaşımı süresi bir yönüyle farklılık arz etmektedir. Kıdem tazminatında 5 yıllık süre fesih tarihi itibariyle başlar.

HAK KAZANILAN TAZMİNATLARIN TALEBİNDE GÖREVLİ ve YETKİLİ MAHKEME

4857 sayılı İş Kanununa tabi işçiler ile işveren veya işveren vekilleri arasında, iş ilişkisi nedeniyle sözleşmeden veya kanundan doğan her türlü hukuki uyuşmazlıklar iş mahkemelerinde görülür.

Bu kapsamda anılan Kanun kapsamında çalışan işçilerin iş sözleşmelerini haklı nedenle feshetmesi halinde görevli mahkeme İş Mahkemeleridir.

İşçi tarafından açılacak davalarda yetkili mahkeme hususunda 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu madde 6 da seçimlik yetki düzenlenmiş ve davacı işçiye kolaylık sağlanmıştır. İstenirse davalı işverenin yerleşim yeri iş mahkemesinde istenirse de işin yapıldığı yer iş mahkemesinde işçilik alacaklarına dair dava açılabilir.